Akropolj
Aristotel
Pitagora
Plotinos
Partenon
Aristotel se smatra prvim autorom koji je ostavio pisane tragove iz oblasti estetike u umetnosti. U svom delu pod nazivom "O pesnickoj umetnosti" on pise o poeziji koja je i nuzna za shvatanje antickog arhitektonskog opusa. Takodje, delo nosi naziv "Aristotelova poetika". Za istrazivanje estetickog su tako znacajne kategorije dela, pa stoga, imamo vrhunsko delo ili ostvarenje u umetnosti, zatim srednje umetnicko delo, prosecne vrednosti i lose umetnicko delo, koje nema pravu vrednost. Put analize i prosudjivanja estetcikog je takodje proces stvaranja umetnickog dela. On se krece pravcem iz ontoloskog, tj. nauke o bicu, ka subjektivnom aspektu, ka narusavanju koncepcije i uspostavljanju specificnog odnosa tj. kreativnog i kao preobrazaja covekove imaginacije. Detaljnije posmatrano, tu su kriterijumi prosudjivanja kategorija koje se krecu putem ukusa i njegovog daljeg tumacenja i vrednovanja. Kod Platona, nije bilo ontoloskog, kao bica, tako da je tesko bilo sve ovo posmatrati kroz umetnost. Sve smo tumacili putem mimezisa, koji nije predstavljao podrzavanje apsolutne istine iz ideja i kreiranje sveta, vec mogucnost postojanja neceg u vidu ideja ili pojedinacne ideje, to je bio sistem misljenja. Umetnik je tako kroz imaginaciju predstavljao ono sto je moguce i sto postoji.
Sada uocavamo promenu u razvoju imaginacije i sistemima umetnickog stvaralastva. Dolazi do razvoja helenisticke rimske umetnosti od Aristotela, pa do srednjovekovnog peroida u istoriji. Sve je podredjeno zadovoljavanju ukusa. Izdvajamo klasiku V veka i arhajski period, gde nema mesta licnom ukusu i na tom nivou se i obavlja prosudjivanje dela iz oblasti arhitekture i umetnosti. Klasici V veka prethode dela iz IV veka koja imaju slicnu estetsku notu, baziranu na Aristotelovim tumacenjima poezisa definisanog sire kao tehne, sto bi danas bila tehnologija stvaralackog, kao vrsta posebnog umeca koje pomaze stvaranju, to je oblast prelaza iz nebica u bice sire posmatrano iz ideje u predmetnost. Aristotel posmatra stvaranje kao vrstu preobrazaja grube materije u formu koju smatra umetnoscu kreacijom. Tako na osnovnom nivou kamen metal i drvo imaju formu iz prirode, dok iskoriscenje potencijala iz sveta ideja zavisi od umetnikove kreacije. Sustinskim delovanjem forme materija prima mnogo tj. bezbroj oblika. Materija i forme su tako u zajednici, na koju slobodnim izborom deluje umetnik i u njoj definise svoju ideju, tako da materiju prilagodjava koncepciji. Poetika, po Aristotelu predstavlja kategoriju prosudjivanja lepog dela tj. stvaralastva. Ako se zahteva kvalitet onda se mora obaviti esteticko prosudjivanje. Za najbolje se smatra ono sto ima princip razvijenog ukusa, ali se o ukusima i ne raspravlja sto je i bila stara rimska izreka tog vremena!Tako dolazimo i do kategorije etickog prosudjivanja jednog rada ili dela u umetnosti. Mimeza je ovde takodje prisutna kao vid specificne radnje, a ne ugledanja, ona je deo covekove kreacije, kao prenos covekove ideja u delo i podrazavanje bila je kod Platonista sada je deo samog umetnickog rada, tako da dobija smisao i cini vidljivim covekov rad u razlicitim mogucnostima.
Po Aristotelu, takodje neko drugi moze tumaciti umetnikovo delo na sebi odgovarajuci nacin, a sam umetnik kreira delo na sebi svojstven nacin. Sto se tice arhitekture, stvaranje se dogadja u ontoloskoj oblasti, i moraju postojati red, simetrija i ogranicenost, kao i arhitektoski izraz idealno lepog. Kod ovoga se postavlja pitanje forme, i odnosa sa sadrzinom. Tako nastaje helenizam, gde forma govori sama za sebe. Kasnije se to izvodi u rimsku umetnost, koja kao krajnji estetski cilj ima uzivanje u formi. Umetnost je element potpunih ideja i trazi se korisnost u prosudjivanju dela.
Stoici kao filosofski pravac vracaju umetnost sistemu vidljivog reda, sa zakonima koji upravljaju kosmosom. Vitruvije se bavi krticizmom umetnosti, u svojim delima o arhitekturi. Tako su, po njemu, osnovni principi svakog dela arhitekture: materija, graditelj, forma, svrha dela.Postojanje autonomije subjektivnog je vazno za stvaranje.
Po Plotinu, estetika razmatra dualizme materija i formi. Ima tri kategorije posmatranja: lepo, pojam, oblik. Pri cemu pojam je predstava necega sto se stvara u umetnikovoj glavi, dok se vise ideje isto manifestuju preko oblika. Kod kuca i arhiteture, sve sto je sagradjeno se oseca kao lepo tek kada se izvrsi poredjenje sa idejom. Tu je umetnost iznad prirode, a duhovnost je apsolutna lepota. Umetnost oplemenjuje i preobrazava Prirodu.Postoji lepota kao simetrija delova i hamonija.
Po Pitagori, broj, mera i proporcija su preuzeti od Egipcana i tako imamo transcendentalno kao duhovno i nebo kao vidjivi deo kosmosa, materijalan. Grcka analogija je istovetna latinskoj simetriji koju izucava Vitruvije kao arhitekt i mislilac.Tako on uvodi osnovne elemente za tumacenje arhitekture kao RED, DISPOZICIJU ELEMENATA, LEPO IZGLEDANJE, PROPORCIONALNOST ili ANALOGIJU, DEKOR, DISTRIBUCIJU, kao logiku razdeljenosti delova i odnos mera jednih prema drugima.U njegovom delu se vide veliki uticaji Pitagore i njegovih ucenika.