Sv. Toma Akvinski
Katedrala u Remsu
Srednjovekovna estetika je dala nova tumacenja lepog kroz umetnost kao sastavni deo sireg poimanja sveta, putem stilskih figura alegorije i metafore, kroz tekst i knjige. O arhitekturi kao disciplini umetnosti je vladalo veoma visoko misljenje, kao o grani graditeljstva koja odrazava Bozansko i njegove koncepcije. Materijalni svet je ovde, kao i kod Plotina u Antici, prosudjivanje ideja o uredjenosti i lepom, cije teze su kasnije i razvili visokogoticki skolastici. Estetika srednjeg veka je kompleksna za izucavanje zbog njene neradvojne veze sa teologijom i simbolikom. Izucava se znacenje umetnickog dela i formi u prirodi, gde se jedno telo tumaci putem simbola i stilskih figura kao u knjizevnom tekstu, kako u teologiji, tako i u estetickom prosudjivanju.
Rani srednjovekovni nacin misljenja je nastao na spoju anticke i judejske tradicije, i u vezi sa time, se belezi ime Filona Aleksandrijskog, koji je kao helenizovani Jevrej pripadao aleksandrijskoj gnostickoj skoli, koja je zasnivana na neoplatonskim idejama i staroj judejskoj tradiciji. Takodje, tada vec belezimo postojanje Starog Zaveta kao religijske knjige.Ovi gnosticari novog doba, kako su ih nazvali, tumace Bibliju i umetnicka dela, a od IV veka Hriscanstvo i njihovi crkveni oci preko knjiga Jevandjelja, putem teoloskog pristupa i tumacenja raznih umetnosti, prvenstveno slikarstva, iznose esteticke ideje.
U vizantijskoj umetnosti, u IV veku pojavljuju se knjige vezane za esteticka tumacenja arhitektonskih dela, sa opisima gradjevina. Kroz simboliku, se obavlja tumacenje gradjevina, sadrzaja prirodnih kao i stvorenih oblika, zatim, tumacenja Biblije su takodje vezana za iscitavanje i prepoznavanje simbola i raznih stilskih figura u teksovima. Tako dolazimo do pojma egzegeze kao trajnog principa Srednjeg veka; iscitavanjem Biblije i dela koja su nadahnuta Bozanskom mudroscu, koja poseduju sloj ili niz slojeva znacenja; putem tog principa prodiremo u slojeve. Egzegeza je i spoznaja simbolickog, i tako dolazi do prosvetljenja kod gnostika koji se bave (sa)znanjem. Umetnik sada vise ne deluje subjektivno, vec Bozanska promisao deluje i kroz umetnost i stvaralastvo. Sveti duh je neka vrsta medijuma, putem teksta, slike ili arhitekture, ali ukljucivanjem tehnika i tehnologija, vrste primenjenih umetnosti kao sto su i slikarstvo i graditeljstvo prenose se istine o svetu i daju zadatak umetniku. Tako, umetnost ima dvojni duh tehnicki i transedentalni. Teoloska razmatranja Hriscanstva kao i teorije proporocija imaju veliki uticaj na estetiku. Zanimljiva je primena razlicitih teorija proporcija na izvodjenje gradjevina i upotreba modularnog sistema trijanglature, kao sustinskog, koje simbolikom predstavlja arhitektonski opus. Sadrzaj dela je uvek Bozanskog karaktera i to je najvazniji esteticki aspekt posmatranja fenomena, delo je nuzno moralo biti uradjeno po ugledu na prirodu i u tom sistemu rada. Arhitektura, pa i slikarstvo, sve do romanike imaju jednaku vrednost kao i crkveni tekst. Proroci tako tumace svoj vidovnjacki dar takodje, kao dar Sv. Duha, kao najveci kreativni dar.
Umetnost se nikada i ne moze spoznati zbog delovanja Bozije promisli, preko Sv. Duha. Tako u arhitektonskom delu postoje slojevi i njihova znacenja koja imaju iskljucivo meru Bozanske vrednosti. Covek esencijalni umetnicki sadrzaj moze spoznati samo prosvetljenjem i putem egzegeze i samo analizom biblijskog. Ako se vratimo na Platonova ucenja, govorio je prvo o Bogu, kao i Hriscani, tako da je Sv. Platon radjen u crkvama Vizantije kao ikona.U IV i V veku se uticaji gnosticke skole, judaizma i platonizma preplicu i na tom spoju nastaje esteticko delovanje u umetnosti, paganska umetnost je potpuno odbacena, razlikujemo ranohriscansku i kasnoanticku umetnost. Primarna crta je duhovnost u umetnosti i tako se prevazilaze tumacenja Starog Rima i vrsi se simbolicko iscitavanje Sv. pisma i tekstova crkvene sadrzine. Koriste se i dalje Polikletovi kanoni u vajarstvu iz antickog perioda, kao i Vitruvijevih deset knjiga o arhitekturi i razmisljanja o proprorcijama na gradjevinama. Tek kasnije, ce se javiti svetovni intelektualci; crkveni oci nikada ne posmatraju umetnost bez sledece krilatice:" Slike su tekst i Biblija za nepismene". Umetnicka kreacija se ispoljava, tako, kroz sistem kao osnovno umetnicko
stvaranje kao pisanje teksta I tako se ideja iz tog teksta prenosi onima koji ne umeju da citaju.
U IV veku teologija putem ikona, i vizuelne percepcije, deluje na narod koji prihvata religiju i na taj nacin umetnost. Uticaj Platona je i dalje prisutan u estetickom smislu, vid kao najznacajnije culo i Bog koji je stvorio svet kroz slike. Vazna je simbolika svetlog i kako je Platon postavio taj svoj sistem,prosvetljenje dolazi sagledavanjem. Sunceva svetlost je jednaka duhovnoj spoznaji. Kroz ikone i slike se putem rane egzegeze dostize prosvetljenje, a percepcijom se prihvata slika i analizira.Kod vizantijske umetnosti slika se posmatra kao energetska sustina.