Leonardo da Vinci
Albrecht d' Crer
Direr
El Greko
Jan van Eyck
Leon Batista Alberti
Rafael
Sandro Boticeli
Ticiano Veceli
Firenca
U renesansnom periodu ne postoji jedinstveno definisanje estetickog fenomena i same estetike kao grane filozofije umetnosti. Karakteristika je uspostavljanje tzv. nove umetnosti i sa time u vezi, pojava nove estetike. U ovom periodu se, jos uvek, posebno ne razdvajaju estetika i umetnost, odnosno filozofija, formiraju se samo znacajne teorije arhitekture koje su nastale u poznoj Gotici.
Renesansu delimo na ranu, razvijenu ili zrelu i poznu Renesansu, kao 3 bitna razdoblja. Svaka za sebe, nema posebne esteticke teorije, vec se uopsteno moze govoriti o njenom razvoju kroz vekove trajanja Renesanse. Ali, zavisno od dela Evrope, i uticaja podneblja imamo tako Renesansu u Severnoj Italiji i ostalim delovima Italije, u Spaniji, u Nemackoj i itd. Koncept razvoja renesasnih teorija arhitekture je bio promenljiv i bez univerzalnosti i nije moguce utvrditi jedinstvenu teoriju u ovom istorijskom razdoblju.
U istoriji umetnosti i teorijama arhitekture ovog perioda se vidi raznovsrsnost u razmisljanju i podjednako je vazan element subjektivizma, tj. individualno misljenje, kao i objektivizam, koji je u srednjovekovnoj estetici bio kljuc teorije, tj. teologija koja je definisala i propisivala esteticko prosudjivanje, kako umetnosti, tako i arhitekture, kao njene grane. Tezi se, da se na racionalniji nacin opise sve sto se u prirodi moze spoznati, kao sto su mnostvo formi i procesa, koje su nastale pomocu univerzalnog Bozanskog duha, ali je razvijen i proces individualnog tumacenja, koji se takodje korisiti i u kulturi i umetnosti ovog perioda. Slobodni gradjanski duh koji je formiran jos u poznogotickom periodu i trazenje drugacije politicke i ekonomske afirmacije utice i na estetiku i formiranje slobodnih udruzenja i za umetnost, pa i arhitkekturu kao stvaralastvo renesansnih majstora. Formira se nova filozofija nazvana humanizam, koja posmatra umetnika i kao individualca, mada se ne zanemaruje religioznost, ni u ovom periodu. U estetickom smislu, obnavlja se anticki period i ugledanje na prirodu i njeno proucavanje, bez postojanja egzegeze i anagogije, vec svaki odnos u prirodi je upravo ono sto pokazuje. Ovo se narocito vidi u delima italijanskih majstora iz Severne Italije, a kasnije prenosi na celu Italiju, kao uticaj u zreloj fazi razvoja Renesanse.
Umetnicko delo je i edukativnog karaktera, ono je proizvod druge svesti tj. stvaralackog procesa, kao poseban svet iskazivanja coveka; u ovom periodu se i ispituje ljudska genijalnost, kao i kreacije raznih ideja, pogleda na prirodu i svet. Oblast filozofije humanizma se prebacuje iz oblasti teoloskog poimanja sveta, sada, kao vise individualni nacin sagledavanja objektivne realnosti, ali i uz postovanje teologije kao nauke o Bozanskom uredjenju, sagledava isto tako, i subjektivni proces stvaralastva, delujuci na prostorima Evrope. Svako ko je umetnik sada, moze dati svoje tumacenje i u arhitekturi se tako javljaju novi teoreticari, po uzoru na anticku tradiciju. Postoje odredjene zakonitosti u estetskom smislu, koje se postuju, i nijedan individualizam kao ni onaj u estetici nije oslobodjen odgovornosti.
Period rane renesanse je vezan za XV vek i Italiju, i ime Leona Batista Albertija kao autora, i karakteristike da je procesno vezan, jos uvek, za srednjovekovna tumacenja, i u vezi sa tim, nacine razmisljanja. Vazan aspekt u estetickom kontekstu je ideja o kontinuitetu i razvoju umetnosti, dok u arhitekturi nema jos ideja o stilovima, ali zato postoji ideja o starima i modernima. Moderno doba je, tako, renesansni period u razvoju kulture i ljudskog drustva. Alberti preuzima mnoge ideje od Vitruvija, kao jasnocu proporcije i geometrije, funkcionalnosti i ljupkost arhitekture.Tako se pojavljuje termin dobre arhitekture, kao nove renesansne sa aspektima i elementima, i narocito se ovi aspekti razvijaju u periodu zrele renesanse.Vladao je otvoren odnos prema tome sta je dobro a sta lose, ali nema stilskih definicija propisane arhitekture, objekat tako odgovara funkciji, ima definisanu formu i proporcije ali je dozvoljena komunikacija i sa arhitekturom proslosti tj. antickim periodom arhitekture.
Slicno, kao i u periodu gotike, koriste se elementi opste arhitekture u kategorizaciji i to elementi pozno rimske, romanicke i goticke arhitekture. U ranorenesasnoj arhitekturi se najvise oseca uticaj poznorimske arhitekture, dok kod Albertija arhitektura ima elemente gotickih i romanickih katedrala, linearno se pomatraju stvari i tako linija prikaza daju duh objektima, a sve drugo se uzima iz prirode, po ugledu na goticko razmisljanje. Jos uvek, potpuno, se ne definisu trodimenzionalni objekti i osecanje prostora posmatraca je tek sekundarno i po nekim teorijama nase oko ne sagledava perspektivu, vec je to dvodimenzionalno. Crtez je veoma bitna komponenta prikaza arhitekture, u dve dimenzije se dozivljava i treca pomocu sklopova; arhitektura se definise pomocu okvira i cistih povrsina, koje su tako, odraz i trece dimenzije, kod Bruneleskija i Albertija. Preko ovih planova se odvija i esteticka percepcija prostora i svega sto on sacinjava.
U Renesansi se prihvata rimska arhitektura, kao kontinuitet graditeljstva, i preko toga stvara nova ideja o transformacijama i gradjenjima novog kao renesansnog, sa elementima antickog uticaja. Postoji raznovrsnost umetnickih tvorevina, kao i raznovrsnost i otvorenost u prosudjivanju svih tih principa. Arhitektura se poistovecuje sa ljudskom figurom i proporcijama, i kao Vitruvijeva ideja se prenosi, i na renesansnu delatnost i stvaralacko, preradjuje se i cini materijal za stvaranje nove arhitekture. Rana renesansa nije definisala proporcije , kao sto su ih dali Vinjola, a kasnije i Andrea Paladio.
Strogo i strikno definisani proporcijski sistemi su bili odraz kvaliteta i vrednosti gradjevina i nekog vida univerzalnosti i u estetickom smislu. Kasnije u arhitekturi ce se neprestano ponavljati primena Paladijevih proporcija i njihovih odnosa na delovima gradjevine kao univerzalni metod u nekim delovima Evrope. Takodje, ideje o kuci kao organizmu i poredjenju sa ljudskim telom postaju u 17. i 18. veku uticajne na esteticka tumacenja. Sto se tice Paladijevih proporcija dodaje im se treca dimenzija u odnosu na Albertija i tako predstavljaju univerzalan sistem za primenu, dolazi do organskog pristupa u proporcionisanju umetnickih gradjevina, kao vaznoj komponenti arhitekture.
Vazne su i esteticke teorije o sadrzaju forme, vezane za arhitekturu i gradjevinarstvo, koje se razlikuju u odnosu na anticka i srednjovekovna shvatanja. Najvaznije da se sadrzaj ne odbacuje od forme, vec se formi daje novi sadrzaj. U renesansi se mesa individualno sa kolektivnim, priroda potice od duha, ali se ne tumaci simbolicki, vec putem prirode. Tumacenja arhitekture se odvijaju preko autora i preko poetike, zanimljivih sadrzaja. Takodje, svaki autor daje svoj traktat o arhitektonskim delima ili slikarstvu. Takodje proucava se i dalje crkvena arhitektura, ali i gradjanska podjednako zastupljena u tumacenjima. Kod tumacenja crkvene arhitekture se koriste srednjovekovni uticaji u tumacenjima i simbolika uticaja kao i veza sa covekovim organizmom i telom gradjevina.
Tako, u renesansi, postoje rasprave vezane za strukturu tela, analogno strukturi gradjevina. Antropomorfne mere koriste se i primenjuju i u graditeljstvu. Posmatraju se aritmeticki i proporcijski odnosi brojeva i kombinuje osnovna i antropomorfna geometrija. Renesansa, takodje, daje mogucnosti subjektivnog tumacenja simbola i stilskih elemenata tj. figura kod gradjevina. Umetnicke tvorevine su vezane za pripadnost odredjenim filosofskim skolama i gradovima npr. poznata je Firenca sa cuvenim akademijama, Leonardo da Vinci je tako podrzavao aristotelovske teorije, a Mikelandjelo Buonaroti platonisticke ideje, sto se i vidi u njegovim likovnim i graditeljskim kompozicijama.
Arhitektura je sluzila i kao poetika, ali i kao osnov romana. Takodje, renesansni arhitekti su cesto bili i knjizevnici. Tumacenje arhitekture se odvija preko metafora, alegorija i stilskih figura, ali i impresija tj. utisaka, tako da simboli vise nemaju primarnu funkciju u tumacenju tekstova, kao sto su imali u srednjovekovnom kontekstu stvaralastva. Opisuju se ne samo gradjevine, vec i karakteri, i vrse se poredjenja sa enterijerima, gde svetlo npr. ima primarnu funkciju, ali ne kao duhovnost, vec kao priroda i njena manifestacija. Etika i estetika se ovde susrecu, u elementima stvaralastva i sve posmatrano kroz funkcionalnost objekata i neobican kontekst u kome nastaju objekti. Cesto sve podseca na scenu, pa se prostoru daje dodatno element poeticnosti, teatralnosti, metaforicnosti, ali i psiholoski se posmatra kontekst, narocito, u kasnoj renesansi, sto vodi ka baroknom vidjenju estetike. Arhitektura, tako, ako je crkvena, budi osecaje straha, a kao gradjanska budi osecanja prijatnosti. Uticaji renesanse na arhitekte Ledua i Bulea su vise nego ociti.
Eksperimentise se i sa perceptivnim svojstvima arhitekture, estetika se ne formira samo u okviru traktata o arhitekturi i traktata o slikarstvu, vec i kroz ozbiljna dela autora, gde vec postoji jezik upotrebe arhitekture. Autori poput Albertija i Paladija, preuzimanjem elemenata od antickog Vitruvija, oslobadjaju novu arhitekturu i usmeravaju ka individualnom izrazu, sto se vidi iz njihovih teorija o arhitekturi.