Zgrada ministarstva odbrane, Nikola Dobrovic


Komanda vazduhoplovstva, Dragisa Brasovan


Zapadna kapija Beograda (Genex kule), Mihajlo Mitrovic

Na prostorima bivse Jugoslavije, u proslom veku, arhitektonski opus je bio vidu u dva potpuno razlicita istorijska perioda. To su period do drugog svetskog rata kao i period posle II svetskog rata do pojave postmodernosti u svetskim okvirima, dakle 70-tih godina XX veka.

Period do II svetskog rata, koji smatramo prvim delom stvaralastva i autorstva vezanih za Balkan kao podneblje graditeljstva, karakterise prvenstveno gradska stambena arhitektura i Beograd kao grad prednjaci u ovom stvaralackom opusu gradograditelja i arhitekata kao projektanata.

Evropska umetnost i dekoracija, kao i dizajn, deluju i na Beograd pocetkom XX veka, mada se Zagreb, a prvenstveno Ljubljana, mogu smatrati centrima ove struje u umetnosti i zanatstvu gradjenja gradova, popularnije Secesija, tako da ima vrlo malo, u Beogradu, sacuvanih objekata iz tog perioda. Ipak, treba pomenuti Viktora Azrijela sa objektom u ulici Kralja Petra, kao karakteristicnim, iz toga perioda stavaralastva, kao neku vrstu poeticnog konstruktivizma, po arh. Mihajlu Mitrovicu.

Zatim, tu je i autor arh. Momir Korunovic, sa svojim originalnim osobenostima u projektovanju i iskazu u vidu gradjevina, koji je delovao kao ekspresionista i poseban autor, vracajuci i nekim nacionalnim elementima, u ovom periodu. Na elementima prihvatanja neoklasicizma deluju srpske arhitekte koje se zato vise smatraju eklekticarima u stvralastvu, kao npr. Andra Stevanovic, Branko Tanazevic i Nikola Nestorovic.

Sto se tice novih strujanja u ovom periodu, svakako da, treba posebno pomenuti i istaci arhitektu Dragisu Brasovana. On, prvi u Srbiji, tacnije oko 1936. godine lansira i novi funkcionalizam i modernu, kao i njen racionalni pristup u projektovanju. Tako, sa projektom Drzavne stamparije kao najznacajnijim delom moderne i funkcionalizma u arhitektonskom projektovanju , deluje na ovim prostorima radikalno i aktivno.

Takodje, arhitekta Milan Zlokovic koji je delovao i stvarao u tom periodu, je ostavio iza sebe, zgradu Decje klinike u Tirsovoj ulici, koja je znacajna kao jedan od svedoka Moderne u uzem gradskom centru.

U periodu izmedju dva svetska rata, postavljaju se osnove za modernost i moderne evropske tokove koji se primenjuju i grade i u arhitekturi bivse Jugoslavije.

Druga faza u razvoju arhitektonske delatnosti vezana je iskljucivo za gradove kao sto su: Beograd, Zagreb i Ljubljana i stvaralastvo novih autora u njima. U njima su se razvijala ucenja na univerzitetima i obrazovali autori, kao sledbenici najvecih talenata, kao i kopista stranih projekata.
Nikola Dobrovic se posebno izdvaja kao borac i kao autor u ovom periodu. On je prvi lansirao ideju za izgradnju Novog Beograda i ucestvovao u izradi urbanistickih resenja grada i projektnim timovima.

U periodu pedesetih godina, po Mihajlu Mitrovicu, istaknuti autori su arh. Rata Bogojevic sa projektom Doma stampe, kao i arh. Milorad Pantovic sa projektom Beogradskog sajma. Takodje, Nikola Dobrovic deluje i u ovom periodu, najpoznatiji je kao autor objekta Generalstaba.

Kasnije, arhitektura bivse Jugoslavije sve vise pocinje da se ukljucuje u evropske tokove. Tako, arh. Ivan Antic sa arh. Ivankom Raspopovic projektuje Muzej Savremene Umetnosti u Beogradu, a arh. Bogdan Bogdanovic projektuje memorijalne komplekse i spomenicke celine delujuci sa arh. Aleksejom Brkicem. Takodje Stojan Maksimovic i Mihajlo Mitrovic deluju u oblikovanju i urbanizovanju Novog Beograda, prevashodno.

Sto se tice delovanja u ostalim krajevima, treba pomenuti delovanja na primorju i to pretezno u Budvi, Miloceru, gde arh. Milan Zlokovic ima odlucujuci uticaj. Najpoznatije delo iz toga perioda je Hotel u Podgorici pod imenom Podgorica iz 1968. g. autora V.Vukovica i S.Radeviceve.

Ipak, dva najvaznija autora cije biografije treba posebno obraditi su Nikola Dobrovic i Bogdan Bogdanovic.

Nikola Dobrovic je rodjen u Pecuju, 12. februara 1897. g, a umro je u Beogradu 11. januara 1967. g. Ziveo je i stvarao kao srpski arhitekt, urbani planer i ucitelj arhitekture.1923. g. je zavrsio Arhitektonski fakultet u Pragu i preselio se u Dubrovnik 1934. g.,da bi posle II svetskog rata postao direktor Instituta za urbanizam i 1948. g. profesor u Beogradu na AF-u. Njegovi glavni radovi su: Masarikov centar pored Praga, u tadasnjoj Cehoslovackoj, zatim, Grand hotel na ostrvu Lopud u tadasnjoj SR Hrvatskoj, kao i nekoliko vila nastalih u Dubrovniku 30-tih godina.Takodje, bio je i veoma uspesan na brojnim arhitektonskim konkursima, tako za Trg terazije 1930. g, koji je nerealizovan. Karakteristican je i projekat iz 1932. g. za odmaraliste u Splitu sa lecilistem, koji je takodje neizveden, kao i Generalstab iz 1946. g., zatim, kompleks Muzeja na Tasmajdanu iz 1948. g. kao i Ministarstvo odbrane iz 1953. g. Dobrovic je bio vodja tima za Urbanisticki plan Beograda u periodu od 1947. g. do 1948. g, i to, bio je angazovan na dinamickom odnosu formi ka urbanom okruzenju.

Bogdan Bogdanovic je rodjen 20.8.1922. g. u Beogradu. Kao srpski arhitekta, pisac i filozof ali i profesor arhitekture i istorije gradova bio je i veliki humanista i politicka licnost. Zavrsio je arhitekturu u Beogradu 1950. g. a 1973. g. postao redovni profesor na svom fakultetu, takodje bio je i aktivan u periodu od 1964-8 kao predsednik udruzenja arhitekata u bivsoj Jugoslaviji, da bi od 1987. g. bio u opozicionim politickim previranjima. Sa Aleksejom Brkicem smatra se prvim srpskim modernistom, a postao je i glavni inovator inkorporirajuci i simbolicke elemente u dela, takodje sa karakteristicnom ornamentacijom za podneblje bivse Jugoslavije. Negovao je i klasican i moderan pristup istovremeno, boreci se delom, ali i perom protiv oporog funkcionalizma u projektovanju i urbanizaciji. Njegova dela imaju veoma visok znacaj kako ambijentalan, tako i u kulturoloskom smislu. Tako, da ga po tradicionalnoj monumentalnosti svrstavamo u red arhitekata kao sto je bio i Momir Korunovic.