Atina Partenos
Kameja iz Kusatka
Kolica
Konstantin Veliki iz Naisusa
Lepenska glava
Figura iz Lepenskog vira
Maska
Praistorija
Srebrni pojas iz Umcara kod Smedereva
Venera
Istorijski period Antika
Teritorija Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije
Kada pokusamo da razdvojimo praistorijsku od anticke umetnosti na ovim prostorima, nailazimo na istrazivacke probleme. Presudnu ulogu kod proucavanja imaju geografija, odnosno kulturno - istorijski i drustveno - ekonomski momenti. Vec od VI veka pre N.E. pocinje nova faza razvoja, koja je vezana za procvat i jacanje plemenske aristokratije Ilira i njihovih suseda, kao i siroko razvijene trgovinske veze sa Grcima. U poslednjim vekovima pre N.E., tacnije od III veka, na teritorijama zaledja i obale Jadrana, kao i u uzoj oblasti anticke Makedonije, je kultura ove vrste, koja je popularno po nekim istrazivacima arheologije nazivana domorodackom, helenizirana u potpunoj meri, i to u periodu od IV veka pre N.E., putem aktivnosti grckih kolonija jadranske obale, kao i direktnim kontaktima sa Grcima. Nalazi helenistickog karaktera iz nekropole ovog vremena u Budvi, kao i oni u Gostilju, tacnije u Crnoj Gori, i to oblast Ilirskih labeata na Skadarskom jezeru, kao i niz nalaza iz Makedonije, ukazuju bez sumnje na helenizaciju kulture na ovom tlu. Urbanizacija u Makedoniji, sa formiranjem gradskih naselja, jos vise potvrdjuje tu cinjenicu. U Demir kapiji se pronalazi niz antickih vaza, medju kojima je najpoznatija tzv. Mejdijas vaza, koja ukazuje na veliki uticaj umetnickog zanatstva Grcke, u tim geografskim oblastima. U helenistickom grobu iz Tarinaca kod Stipa, danasnja Makedonija, nalazimo elemente umetnickog zlatarstva vezanog za starobalkanske, prvenstveno tracke tradicije. Ostava iz Tekije, iz I veka N.E., na Dunavu, upucuje na stare dacke elemente, uz uticaje umetnickog stvaranja i koncepcija Rimljana, narocito u nakitu i votivnim ikonama.
Politika stvaranja rimskih provincija, ovde i u drugim delovima Imperije, nosi pecat odredjenog adaptiranja principa rimskog - upravno politickog sistema regionalnim uslovima i etnickim specificnostima odredjenih krajeva koji obuhvataju vise administrativnih jedinica Imperije, potpuni je odraz ovakve rimske politike - simbioze i sazimanja starog autohtonog, sa novim, specificno rimskim.
O urbanizmu i arhitekturi se jos uvek ne zna dovoljno, sem za gradove kao nalazista za iskopavanja arheologa. Tako su, Stobi,danas Gradsko u Makedoniji, Doclea, danas Duklja kod Podgorice, Scupi danasnje Skoplje, Sirmium danasnja Sremska Mitrovica i Singidunum danasnji Beograd, jos uvek nedovoljno istrazeni. Ipak, iskopavanja omogucavaju arhitektima upoznavanje njihovog urbanizma i arhitektonskih objekata poput hramova, bazilika i termi. Raskos gradjevina se manifestuje i u izvanrednim mozaicima, u gradovima Scupi, Gamzigrad, Bitola, a to je odraz visokog urbanog razvitka i prefinjenog ukusa romanizovanog stanovnistva tih krajeva.
U plastici rimske epohe I-IV/ VI vek N.E. susrecemo se sa 2 osnovne komponente:
1. rimska, klasicna : koja se izrazava u brojnim kopijama grckih originala
2. autohtona: koja je lokalna, provincijska varijanta.
Prvoj grupi pripada i Atina Partenos iz nalazista Bitola, Makedonija, koja spada u verovatno najvernije reprodukcije antickog originala. Zatim, tu je i Skopasovska Menada iz nalazista Stobi, Makedonija, pa Herakle i Telef iz Singidunuma, Srbija, koji donekle podsecaju na Praksitelovog Hermesa. Takodje, vazne umetnicke vrednosti ima i brozani Herakle iz Temnica kod Zajecara, Srbija, koji predstavlja vanrednu kopiju Lisipovog Herakla Epitrapeziosa. U tom kontekstu, treba obratiti paznju na poseban razvoj rimskog portreta, ciji vrhunski domet predstavlja glava Trajanovog oca iz Kostola, mesto Pontes na Dunavu, kao i vrhunski portreti Konstantina Velikog iz Naisusa, danasnji Nis, Srbija. Tu su i remek dela Carica iz Balajnice kod Nisa, kao i delovi paradnih slemova iz Gornje Mezije, Srbija, kao i poznato umetnicko delo Kameja iz Kusatka, koja ima u sebi predstavu cara trijumfatora, tehnike rada u sardoniksu i sa savrsenom likovnom kompozicijom i tako spada u red najocuvanijih eksponata i objekata te vrste perioda kasne epohe Rimskog perioda, kraj III i pocetak IV veka N.E.
Isto tako, lokalne umetnicko - zanatske radionice sa svojim specificnim naivno - primitivnim stilom, koje imaju lokalne odlike u motivima, odeci, stavovima i obradama tematike, deluju na svim ovim teritorijama i daju bogatu skalu umetnickog stvaralastva. Tu narocito, dolazi do izraza duh Ilira i njihovih domorodaca u vreme dominacije Rimljana, kao i njihovo prilagodjavanje novim likovnim formama i uslovima. Tako, nadgrobni spomenici iz Komina i Kolovrata, iz Pljevlje u Crnoj Gori, zatim primitivna skulptura genija iz Stojnika, Gornja Mezija, Srbija, kao i niz naivnih i nezgrapnih bozanstava lokalnog karaktera, koja su vezana za domordacke ili orijentalne kultove, tzv.Atisi sa podrucja Zapadne Srbije, kao i prikaz pokojnika na nadgrobnim stelama sa specificnim odelom i nakitom, iz Klokota na Kosovu, izraz su duha autohtonog stanovnistva. Ovi ljudi u rimskom periodu nalaze snage i duha da dodju u dodir sa svojim korenima, makar nevesto i naivno, ali iskreno izrazavajuci shvatanja u vremenu potpuno nove rimske uprave i vlasti na tom podrucju Balkana.