Rezime
Ovaj tekst se neposredno bavi temom čulne predočivosti društvene moći, identiteta i kapitala putem manifestacije arhitektonskog objekta, kao artefakta koji je sadrži sve ne-materijalne pretpostavke koje su uslovile njegovu egzistenciju. Na početku teksta se ukazuje na kulturološku determinisanost artificijalne produkcije, sa naglaskom na pokaznost moći društvene hijerarhije putem obličja spektakla. Potom se konkretno govori o fenomenu spektakla i šta se sve putem ovog pojma podrazumeva. Zatim se ukazuje na savremenu kontekstualnu pozadini društvene produkcije u supermodernom dobu. Primer arhitekture kao događaja spektakla analiziran je na primeru muzeja savremene umetnosti u Bilbau, kojim se ukazuje da se muzejsko iskustvo postavlja kao potrošačko iskustvo posmatranja. Na kraju teksta se zaključuje da u supermodernom dobu dolazi do destrukcije smislenog staništa, dok značaj protoka ljudi, ideja, kapitala i mas-medija raste, što za posledicu ima totalnu destrukciju grada.
Ne-materijalne pretpostavke artefakta
Neku pojedinačnu stvar možemo razumeti jedino ako je stavimo u širi kontekst, ako je pozicioniramo i odredimo gde je u odnosu na druge stvari. Tako na primer, Nikezić definiše građenu sredinu kao artefakt, odnosno kao materijalnu (artificijalnu) manifestaciju kulture koja ga je stvorila, podrazumevajući da on u sebi sadrži sve ne-materijalne pretpostavke koje su uslovile njegovu egzistenciju. (Nikezić, 2007) Rosi pak konkretizuje značenjski fokus grada kao artefakta. Prateći preobražaj političke ekonomije, ujedno posmatrajući grad kao otelotvorenje moći, on ističe da je istorija arhitekture zapravo istorija vladajuće klase. (Rosi, 2007) Ova artikulacija političke i ekonomske moći hijerarhijske strukture društvenih odnosa postaje čulno uočljiva kroz obličlje spektakla. Spektakl nastaje kada društveni/državni aparati, političke partije, kapitalističke tržište institucije ili kulturne formacije dostignu vidljivi stupanj akumulacije, te zahtevaju i nameću javnu čulnu pokaznost. (Šuvaković, 2010)
Fenomen spektakla
Spektaklom se, prema Šuvakoviću, u najopštijem smislu imenuje ospoljavanje ili prezentovanje, odnosno, pokaznost, počulnjavanje ili vizuelizacije društvene moći, identiteta ili kapitala, odnosno, ljudskog društvenog života u javnom polju čulnosti, kako Gi Debor (Guy Debord) izjavljuje: Spektakli je kapital u stupnju akumulacije u kojem je on postaje slika. (Šuvaković, 2010, 485) Odnosno, kada u jednom društvu moć, identitet i identiteti, kapital ili bilo koji drugi segment, odnosno, celina društvenog života postane čulno prepoznatljiva i pokazana, tj. može se javno čuti, videti, dodirnuti ili telesno oprisnuti, `događa` se spektakl. (Šuvaković, 2010)
Spektakl se može objasniti kao predočivi i opaženi događaj u kome akumulacija ekonomske i/ili političke moći postaju čulno prezentovane u organizaciji i izvođenju javnog i pivatgnog, radnog i slobodnog života građana u kapitalističkom društvu. Pri, tome, Šuvaković napominje: čulna predočivost ili vidljivost moći, identiteta i kapitala ili bilo kog segmenta društvenosti nije direktna, doslovna ili jednoznačan čin opažanja. (Šuvaković, 2010)
Spektakl se suočava sa paradoksalnom činjenicom da spektakl zapravo nema definisani i uobličeni mediji i medijsku praksu, odnosno, umetničku ili kulturnu disciplinu. Spektal se može otkriti u bilo kom medijskom području ili kulturalnoj praksi popularne kulture. Spektakl nastaje iz funkcionalne atmosfere ili pokaznih društvenih odnosa kojima se delo postavlja u društvu na način da se društvo prepozna i identifikuje kao suštinska ljudska neprirodna priroda u ostvarivanju bilo kojih zamislivih interesa na javan i vidljiv način. (Šuvaković, 2010)
Supermoderno doba
Urbani multipleks je postao, više nego ikad ranije, fragmentisani kaleodoskop naoko povezanih prostora i mesta, kolaž i šarenilo slika, znakova, funkcija i aktivnosti koje su globalno povezan na bezbroj načina. Kolhas (Rem Koolhaas) svojim esejom Generički grad (Generic City) na jedan manifestacioni način, opisuje obrise nadolazećeg doba, istovremeno ukazujući na njegove osnovne karakteristike, poput: efemernosti, brzine, kompresije prostor/vremena, bezkrajnosti, netotalitarnosti, ekstenzije i populizma. Diferencijacija i fregmentacija, kao najznačajnije karakteristike ovog grada, produkt su internacionalizacije, globalizacije, i nametanja totalizirajuće potrošačke kulture. Drugim rečima, Generički grad nema granicu, niti ima formu. On je amofan u onom obliku i smislu koliko mi sami možemo da ga zamislimo amorfnim, a njegovo nastajanje vođeno je čistom logikom profita per se, ali na taj način da je sve u ovom gradu kratkotrajno od identiteta do konzumacije.
Zapravo, reč je o nadolazećoj epohi u kojoj savremeni čovek počinje da se suočava sa posledicama kapitalističke ideologije konstruisanja veštačke realnosti naspram direktnog iskustva i mita o direktnom iskustvu poznavanja i življenja u prirodi. (Šuvaković, 2010) Prema često citiranom francuskom antropologu Mark Ožeu, u savrenim gradovima stvara se veći broj Nemesta, anonimnih i međusobno zamenljivih lokacija na kojima su ljudi tek prolaznici. Reč je o prostorima bez organsek povezanosti, u kojima ne postoji mogućnost poiumanja ni šta je to identitet, niti šta je to društvena relacije, niti kakva bi mogla biti veza između njih. Fragmentacija iznutra i integracija izvan u globalni prostor ekonomije, čine Generički grad stvarnim i metafizičkim jezgrom iz kojeg tela ulaze u cyberspace onoga što Manuel Kastels (Manesel Castells) definiše kao novi `informatički` svet, koji je generisan pomoću modela koji su bez porekla ili izvora u stvarnosti. Spektakl se tako kao sistem/praksa ljudskih društvenih odnosa dešava, ne samo na nivou ponude čulnih stimulusa ili tek značenja smisla, već i na razini konkretne artikulacije ljudskog tela kao subjekta u obećanom prostoru i vremenskom intervalu. (Šuvaković, 2010) Grad Spektakla, u kojem telo tek pasivni korisnik a ne protagonista, jeste grad pretvoren u razdvojeno iskustvo u kojem neki vode igru, drugi jadikuju zbog nestanka svih sigurnosti, dok većina zapravo pokušava preživeti u vrtlogu pokrenutim dominacijom nestputanih sila slobodnog tržišta.
Uz ideju svakodnovnog, i izraz generički se počeo pojavljivati u raznim raspravama na temu savremenog urbanog prostora. Tako umesto zumiranja jedinstvenih elemenata, puput istorisjkih spomenika ili geografskih karakteristika, koje upotpunjuju identitet prostora, stručnjaci za urbanističko planiranje počeli su puno više pažnje posvećivati generičkim elementima. Kolhas se u svom radu u velikoj meri slaže da je savremeni urbani pejzaž u velikoj meri postao generički. On povezuje odlike savremenog grada sa fenomenom povećanja mobilnosti, njegov esej Generički grad počinje retoričkim pitanjem ne liči li savremeni grad sve više savremenom aerodromu. (Koolhaas, 1995) Zbog ovakvog stanja stvari, po Kolhasovom mišljenju, ne trebamo biti zabrinuti. Štaviše, tek je generički grad uspeo da skine okove istorijskog identiteta.
Arhitektura kao događaj spektakla
Šuvaković ističe da je moguće j ukazati i na arhitekturu kao događaj spektakla. (Šuvaković, 2010) Muzej savremene umetnosti u Bilbaou, arhitekte Frenk Gerija (Frank Gary), smeštan u komplesku zamišljenom kao rastuće žarište globalno povezanog i rastućeg grada, još jedan je primer pokušaj stvaranja grada kao slike nečeg što bi trebalo biti kulturni spetakl. Zgrada predstavlja oličje idntiteta prema kojem se jedna regija i njena zajednica žele oblikovati. Grad-muezj pretvoren u robu široke potrošnje koji se koristi kako bi potstakao urbanu ekonomiju ne predstavlja ništa drugo do vešto proračunatu prostitutku koja služi kao pozornica da se muzejsko iskustvo postavi kao potrošačko iskustvo posmatranja, misleći se pri tom na artificijalni i arbitrarni poredak produkcije unutar odnosa popularne i visoke umetnosti. Sama ta potrošnja uspostavlja bitni uređujući odnos između radnog i slobodnog vremena korisnika, regulišući uslove i okolnosti života građana.
Ovaj objekat Šuvaković opisuje kao jezgro složenog društvenog spektakla: čulnog predočavanja i bihevioralne telesnosti u kome se suočavaju lokalno i globalno politikom, turizmog, kulturom, umetnošću i konstuisanjem izuzetne, hiperestetizovane, svakodnevnice življenja. Društveno telo se oblikuje u spektakularnosti izvođenjem svakodnevnice sredstvima decentriranja odnosa javnog i privatnog, političkog, kulturnog i umetničkog. Drugim rečima, muzej nije samo zbirka gde se sakuplja i klasifikuju umetnička dela i kulturni artefakti. Muzej je instrument kulturne industrije koja učestvuje o restrukturaciji i regulaciji svakodnevnog živenja lokalnog stanovništva i pokretnih tela-drugih. (Šuvaković, 2010)
Zaključak
Utopljen u neoliberlni utopijski san, spektakl kao potrošačka kultura postao je potpun. Fragmentacijom iznutra i integracijom izvan u globalni prostor, urbani multipleks, više nego ikad ranije, postao je razdeljeni skup naoko povezanih pojedinačnih prostora i mesta. U supermodernom dobu, u simboličkom, istorijsko i relacionom smislu dolazi do destrukcije smislenog staništa genius loci-a, ono postaje manje bitano, dok značaj protoka ljudi, ideja, kapitala i mas-medija raste. Posledica ovakve promene je duboki osećaj gubitka i nostalgije za svetom koji smo izgubili. Ože apeluje da je individualna produkcija smisla u savremenim metropolama neophodna više nego ikad. U sveopštoj indiferentnosti i apatiji, apel ostaje jedino na nivou verbalne izjave. Progresija totalne destrukcije grada je, čini se, sve što je preostalo da se vidi i doživi.
Literatura:
• Elin, N. (2002). Postmoderni urbanizam. Beograd: Orion Art.
• Koolhaas, R. (1995). The Generic City, u Small, Medium, Large, Extra-Large, Office for Metropolitan Architecture, Rem Koolhaas i Bruce Mau, ed. Jennifer Sigler. Rotterdam: OIO Publishers, str. 1239–64.
• Nikezić, Z. (2006). Građena sredina i arhitektura. Beograd: Arhitektonski fakultet.
• Ože, M. (2005). Ne-mesta: uvod u antropologiju nadmodernosti. Beograd: Krug.
• Rosi, A. (2008). Arhitektura grada. Beograd: Građevinska knjiga.
• Šuvaković, M. (2010). Diskurzivna analiza. Beograd: Orion Art.