Opština Raška se nalazi u jugo-zapadnom delu Srbije, u slikovitoj kotlini, u srednjem toku Ibra, obuhvatajući obronke dve planine, Kopaonika i Golije.
Prema dostupnim istorijskim podacima Raška je osnovana 17. septembra 1845. godine, i dobila je ime po prvoj srpskoj državi.
Danas raška ima oko 10 000 stanovnika i povoljan saobraćajno geografski položaj.
Značajan je i broj kulturno istorijskih spomenika, koji svakako obogaćuju ovu opštinu.
Samo brdo „Gubavac“, se nalazi između najužeg gadskog jezgra i naselja „Supnje.Zauzimajući transparentno mesto u panorami grada.nemoguće ga je ne primetiti.Sama njegova prirodna lepota i lokacija već mu daju spomenički značaj u urbanoj strukturi grada.
Nema dovoljno tačnih istorijskih podataka o samom nazivu brda, mada se predpostavlja da je naziv dobilo po karantinu, koji je nekada bio smešten u njegovoj neposrednoj blizini.Danas je Gubavac omiljen vidikovac Raščana i sa njega se vide gotovo svi delovi grada.
Gubavac ,kao lokacija, je pažljivo izabran i dominantan. Zauzimajući centralni deo gradske sredine, brdo se „nameće“ kao najpovoljnija lokacija za predmetni rad.
Danas se Gubavac suočava sa velikom pretnjom, divlje, ne planske gradnje.
Diplomski rad kao arhitektonsko-urbanistički prostor se sastoji od pravoslavnog hrama i letnje pozornice sa potrebnim prilazom, kolskim i pešačkim, koji su već delimično oformili šetači sami, instiktivno šetajući lakšim usponima i između stabala, stvarajući tako mrežu , to jest mozaik stazica koje se kao reke slivaju u grad.
Potreba da se ovaj arhitektonsko-urbanistički prostor, kao predmet ovog diplomskog rada, smesti na brdo Gubavac nastao je kao potreba da se upotpuni ambijent grada kao prostornog okvira čovekove sveukupne egzistencije. Želja je bila da se ambijent trga, ulice, otrgne iz gradskog prostora oivičenog višespratnim zgradama, i spoji sa ambijentom šume, brda i polja, da se ostvari kombinacija ove dve vrste ambijenta kao normalno i nerazlučivo. Težnja je bila da se ovaj arhitektonsko-urbanistički prostor logično naslanja i uklapa u prirodu u prirodni ambijent.
CITIRAM:
"Iskustvo je pokazalo da ambijent i njegova atmosfera veoma mnogo zavise i od ljudi koji ga svakodnevno koriste. Najtužnije je kada je jedan ambijent bezličan, bez ikakve atmosfere, kada vas ispunjava ravnodušnošću i prazninom. Da bi ambijent posedovao te prave životne sokove i aromu koja bi vas plenila nisu nužne izuzetne arhitektonske kreacije koje bi ga prostorno uobličile već je daleko značajnije da ima one vrednosti, koje će uvek privlačiti ljude, koje će izazivati njihovo interesovanje i uvek podsticati njihovu želju da se kreću i borave u takvoj sredini. Mogu to da budu, pojedinačno posmatrani, i objekti osrednjih arhitektonskih vrednosti, ali ako njihvo zajedništvo odiše atmosferom koja pleni i koja stvara privlačan ambijent – eto onog uspeha za koji se ne mogu dati tačni i precizni recepti ni u jednoj školi arhitekture."
A koji objekat može bolje da oblikuje čoveka kao duhovno i kulturno biće, od „objekta“ gde se duhovna stvarnost realno otkriva, mesto otkrivenja slave Božije, mesto Bojavljenja?
Hram kao, centralni deo ovog arhitektonsko urbanističkog prostora, po svom izgledu podseća na spomenike raške stilske grupe. To je jednobrodna građevina sa jednom glavnom centralnom kupolom i delimično odvojenom kulom zvonarom na zapadu.
Hram se sastoji od oltarskog prostora, naosa , severne i južne pevnice, priprate i trema.
Naos je zasveden prostranom dvanestostranom kupolom, na visini od 15m, koja se oslanja pandatifima na noseće zidove ojačane masivnim pilastrima .Raspon kupole je 8m
Sa severne i južne strane naos je proširen severnom i južnom pevnicom, šrine po 4,40m i isto toliko dubine.
Na zapadnoj strani nalazi se priprata u koju se pristupa kroz glavni portal na zapadnoj strani.Glavnom portalu se prilazi kroz trem, nad kojim se uzdiže visoka, petokupolna zvonara, ukupne visine 32,70 m.
Oltarski deo je širine 7m i zasveden je apsidom koja je polukružna i spolja i iznutra, a unutražnji poluprečnik joj iznosi 3,5 m.
U najširem delu crkva je široka 20m.Prirata je široka 5m a duboka 6,80m.
Iznad priprate, na zapadnoj strani je i galerija kou se penje stepeništem postavljenim na južnoj i severnoj strani.Galerija se nalzi na visini od 4m u odnosu na pod naosa, širine 5m, dok joj je dubina 3m.
Na galeriji je smešteno stepenište koje vodi dalje do vidikovca na zvoniku, a koje se može koristiti i kao podijum za potrebe hora.
Vidikovac se nalazi na samoj kuli zvonari, na visini od 11,2m, i ima tri terase koje iz zvonika izlaze na sever,zapad i jug, polukružnog oblika, prečnika 2,80m.Sa vidikovca se pruža odličan pogled na letnju pozornicu i koja može služiti za potrebu lože pri letnjim dešavanjima, kakve su i Raške duhovne svečanosti.
Treba napomenuti i da je oltarski prostor od naosa odvojen pregradom, projektovanom po uzoru na ranohrišćanske oltarske pregrade, parapetne ploče sa stubovima i arhitravnom gredom.
Spoljašnji zidovi hrama su malterisani i farbani crvenom i belom bojom, dok su za obradu podnih površina predviđeni uglačani tesanici mermera.Portal na zapadnom ulazu je obrađen klesanim ukrasom, nalik na Studeničke portale.
Hram ima troje vrata.Glavni portal se nalazi na zapadnoj strani na priprati, a ostala dva na severnoj i južnoj pevnici.
Pokrivanje hrama je predviđeno bakarnim limom poliranim do visokog sjaja.
Gledajući petu fasadu hrama vidimo da je upisan krst jasno vidljiv u spoljnoj strukturi objekta.
Hram je postavljen na plato kružnog oblika, na koji se dolazi ili kroz letnju pozornicu, ili mnogobrojnim šumskin stazama, preko ozelenjenih konusnih stepenica, koje se polako izvlače iz šume, prevodeći posetioca neprimetno iz prirodnog do urbanog.
Sam hram je „porinut“ u vodu, simbolizujući „brod spasenja“.
Letnja pozornica se nalazi na zapadnm prilazu crkvi , i svojom postavkom dočekuje posetioce ovog prostora.
Gledalište nastaje od stepeništa koje vodi prema hramu, a koje posetiocima omogućava lagano penjanje bez velikog zamora.Sami stepenici su visine 15 i dubine 30cm, a nakon tri stepenika podest od 90cm. Stepenište, odnosno gledalište je presečeno rampom, omogućujući ljudima sa posebnim potrebama dostupan bilo koji deo gledališta.
Kada nema predstava stepenište se može koristiti i za posmatranje panorame i zalaska sunca, sozirom na položaj na zapadnoj strani.
Sama scena je u obliku ribe, ranohrišćanskog simbola Isusa Hrista, oivičena „ramom“, pružajući tako posetiocima prirodnu scenografiju i koji ima mogućnost da noću sjaji, pružajući tako dobar orentir okolini.
Po potrebi, na ram se može postaviti i filmsko platno, i ceo prostor koristiti kao bioskop pod otvorenim nebom.
Ovaj arhitektonsko-urbanistički kompleks sadrži i neophodnu saobraćajnicu,
sa pešačkom stazom kao i parking za vozila , zaokružujući tako prostor kao urbanu celinu.
Autor: Aleksandar Vujović, student fakulteta Tehničkih nauka u Kosovskoj Mitrovici, odsek Arhitektura
mentor: prof. Ljubiša Folić
