Edukativni centar u Novom Sadu
Održivi razvoj je jedna od najčešće korišćenih fraza u današnje vrijeme. Međutim, pravo značenje ovog izraza često je „zamagljeno“ i većina ljudi ne bi znala tačno da odgovori šta on predstavlja. Beskonačnim ponavljanjem ove fraze u medijima, ali i u svakodnevnom govoru, čini se da je ovaj pojam „istrošen“, da je izgubio smisao i značaj, i da je postao ništa drugo do verbalni ukras, korišćen uglavnom u političke svrhe zarad dokazivanja brige o budućnosti životne sredine, ljudskog društva i sl.
Termin održivost se koristi u različitim kontekstima (razvoj, tehnologija, urbanizam, poljoprivreda), pa je to jedan od problema njegovog (ne)razumijevanja. Najčešće se odnosi samo na problem očuvanja životne sredine (gdje se dovodi u vezu sa terminima poput ekologija, biodiverzitet, zelena gradnja i dr), a koristi se i u kontekstu ekonomije. Međutim, aspekt koji je, bar u našim uslovima, uglavnom zanemaren odnosi se na društvo. Dok su u gradovima u SAD izuzetno zastupljeni pojmovi održivih zajednica i održivih gradova, kod nas se ovaj, podjednako važan (ako ne i najvažniji) aspekt pojma održivosti rijetko spominje, a još se manje objašnjava njegovo značenje. Razlog za takvo stanje leži prije svega u nepostojanju jasnih vizija razvoja gradova. Prostorni planovi razvoja i uređenja gradova premalo pažnje poklanjaju sociološkom aspektu, čime se zapostavljaju najvažniji elementi gradova, a to su ljudi i ljudske zajednice. Dakle, grad treba posmatrati kao proizvod društvenih procesa ili, kako bi ga definisao Anri Lefevr (Henri Lefevbre), kao „otisak društva u prostoru“, a ne samo kao tehničku tvorevinu.
NS2051 – utopijska vizija Novog Sada
Projekat NS2051 (možete ga pogledati na: http://www.arhitektura.rs/studije-arhitekture/urbanizam) autorske grupe A7 je nastao u saradnji sa Muzejom savremene umetnosti Vojvodine u Novom Sadu, kao deo izložbe „Ideologije i ideali – prilozi istraživanju arhitekture 20. veka u Vojvodini“, koja je održana od 15. septembra do 15. oktobra 2010. godine. Projekat je razvijan u okviru dijela izložbe pod nazivom „Habitat“, u kome su predstavljena utopijska viđenja Novog Sada u 21. veku. Grupu A7 čine: Milan Atanasković, Spasoje Radomilović, Dejan Mitov, Marko Lazić, Bojan Polovina, Predrag Vujanović i Krsto Radovanović.
Projekat istražuje pojam utopije i mogućnosti definisanja urbane utopije 21. vijeka. Kao jedna od mogućih utopijskih pristupa u savremenoj urbanističkoj teoriji i praksi javlja se „ekološki urbanizam“. Međutim, čini se da ovakav urbanizam, poput svih neoliberalnih pokreta, kao produkata postmodernog društva, ipak nema jasnu vizije društva i grada budućnosti. Stoga je potrebno ovaj pojam proširiti, pa bi potpuniji naziv bio „socioekološki urbanizam“.
Projekat edukativnog centra predstavlja dalju razradu projekta NS2051 u kome projektovani objekat predstavlja centar jednog (samo)održivog urbanog zrna, odnosno održive zajednice.
Edukativni centar kao dio projekta NS Hills
NS Hills je projekat transformacije sportsko-poslovnog centra “Vojvodina” u Novom Sadu sa okolnim objektima (stadion, teniski tereni, komercijalni sadržaji) u skladu sa 5 tačaka urbanog razvoja definisanim u projektu NS2051. Na taj način ovaj blok postaje jedno relativno nezavisno urbano mikrozrno u okviru veće cjeline (užeg centra Novog Sada). Projekat predstavlja jednu urbanu mikrocjelinu (mikrozrno), koje funkcioniše kao relativno samoodrživ „grad u malom“, sastavljen od stambenih komuna i potrebnih javnih prostora. Jedan od objekata u okviru ove urbane cjeline je i predloženi projekat edukativnog centra. Ovaj objekat u sebi spaja veći broj različitih programa, kao što su biblioteka, medijateka, čitaonica, galerija, auditorijumi, bioskop, umjetničke radionice, prostori za djecu, knjižara, kafeterija, prostori za performanse i sl. Na taj način su pod jednim krovom objedinjene različite potrebe zajednice – obrazovanje, socijalizacija, kultura, umjetnost, nauka.
U vrijeme kada novi mediji sve više ulaze u svakodnevni život, dostupnost informacija je izuzetno olakšana, što ima izuzetne posljedice na i edukaciju. Naime, većina ljudi je u mogućnosti da iz sopstvenog doma dobije uvid u mnoštvo različitih informacija, za šta je nekad bilo potrebno otići u biblioteku, muzej, ili neku drugu kulturnu/edukativnu ustanovu. Međutim, postavlja se pitanje da li je ovakav (post)liberalni vid učenja, tj. skupljanja informacija, zaista efikasan i održiv u budućnosti. Mogući problem koji se javlja je pretrpanost informacijama, dakle nemogućnost da se iz ogromne količine informacija izvuče ono što je potrebno. Drugi problem je što pojedinac sve više vremena provodi usamljen jer ne postoji potreba za odlazak u pomenute ustanove; na taj način je otežana i socijalizacija (ako izuzmemo virtuelno druženje na društvenim mrežama, kao simulakrum pravog, fizičkog kontakta sa ljudima).
Edukativni centar se javlja kao jedno od rješenja ovog problema u budućnosti. Ovakvi objekti bi trebalo da predstavljaju centar života zajednice, u kojoj se, pored učenja i usavršavanja pojedinca kao ličnosti, poklanja pažnja i društvenim aktivnostima. Kao što je već navedeno, u 5. stavki urbanog razvoja Novog Sada, svako urbano zrno u svom sastavu ima ovakve centre, koji funkcionišu kao umrežena infrastruktura.
Funkcionalno – programska struktura
Prostor edukativnog centra je jedinstven, otvoren, tekući (open space) prostor u kome su raspoređene različite funkcije. Unutar ovog prostora ne postoje jasne podjele, različiti funkcionalni programi se prepliću, a razdvajaju ih zatvoreni blokovi („ostrva“) – sanitarne i tehničke prostorije, otvoreni prostori (atrijumi), posebna prostorna struktura („bubble“) sa bioskopom i auditorijumima, administrativni blokovi i čitaonice. Umjesto klasičnih stubova, kao noseći elementi pojavljuju se „mrežasti“ čelični nosači; u pitanju su polifunkcionalne strukture, koje pored konstruktivne uloge, služe za smještanje instalacija i vertikalnih komunikacija. Ovi elementi i vizuelno strukturišu prostor.
Pored mjesta za učenje i razvoj pojedinca, edukativni centar predstavlja i mjesto integracije u društvo, u kome se ispoljavaju različiti vidovi društvenih potreba. Stoga je potrebno redefinisanje tradicionalnog pojma edukacije i koncepcija objekta u skladu sa novim shvatanjem ovog pojma i konceptom lifelong learning. Umjesto zatvorenog objekta („kutije“), koji je jasno podijeljen na različite prostorije, predlaže se „otvoren“ objekat, u kome je tradicionalna podjela prostora pomoću zidova svedena na minimum. Na ovaj način se dobija tekući prostor u kome su smještene različite funkcije u vidu „ostrva“. Ovakav prostor omogućava visok nivo socijalne integracije, gdje se umjesto odvojenosti promoviše povezanost i zajedništvo.
Još jedan od važnih socioloških aspekata je stvaranje otvorenog javnog prostora u vidu parkovske površine. Kao što je već navedeno, formiranje krovne bašte je opravdano sa ekonomskog stanovišta, međutim daleko veći značaj je sa društvenog stanovišta. Ovakvim potezom se stvara prirodni pejzaž u gradskom okruženju, čime se ostvaruje kontakt čovjeka sa okolinom kao jedan od preduslova zdrave, ekološki svjesne zajednice.
Projekat je nastao kao diplomski – bečelor rad na Departmanu za arhitekturu i urbanizam Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu, na predmetu Principi održivog razvoja u arhitektonskom projektavnju, a mentor rada je prof. dr Jelena Atanacković-Jeličić.
Autor: Krsto Radovanović
